پژوهش صرفی 2: سه اصطلاح درباره کلمه صرف
کلمه صرف در ادبیات عربی (اعم از صرف و نحو) در سه معنی به کار میرود:
1. تنوین صرف: تنوین صرف یا همان تنوین امکنیّت یا تنوین تمکین، تنوینی است که به آخر برخی اسماء معرب ملحق میگردد و این نوع کلمات به دلیل قبول تنوین صرف، منصرف نامیده میشوند، و در مقابل، کلماتی که این نوع تنوین را قبول نمیکنند، غیر منصرف نامیده میشوند.
2. علّتی برای نصب: کوفیون گاه در توجیه نصب برخی کلمات میگویند: «انّه منصوب علی الصرف»؛ مثلاً در توجیه نصب فعل دوّم در عبارت «لا تأتینا فتحدّثَنا» میگویند منصوب بر صرف است؛ یعنی فعل دوّم رویگردان شده از عامل فعل اوّل و لذا مجزوم نشده است، و از سوی دیگر مستأنَف هم نیست، و از این جهت مرفوع نشده است. میماند حالت نصب، لذا منصوب شده است.[1]
3. علم صرف: «علم صرف که به آن علم تصریف نیز میگویند علمی است که از ساختار کلمه و از تغییراتی که در کلمات رخ می دهد، بحث میکند.»[2]
[1]. انتساب این توجیه به کوفیون در برخی منابع آمده است؛ به عنوان نمونه رک: إعراب القرآن (نحاس)، ج1، ص: 50، ذیل آیه 42 سوره بقره و ج1 ص 182، ذیل آیه 142 سوره بقره؛ البحر المحیط فی التفسیر (أبوحیان اندلسی)، ج7، ص: 521 و روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم (محمود آلو.سی)، ج9، ص: 15.
