پژوهش صرفی 8: اشتقاق یا عدم اشتقاق کلمات در زبان عربی

در زمینه اشتقاق یا عدم اشتقاق کلمات در زبان عربی سه نظریه وجود دارد:

نظریه اوّل (مشهور): اکثر نحویان بزرگ، مانند سیبویه، خلیل، اصمعی، اخفش و ... قائلند برخی کلمات مشتق و برخی دیگر غیر مشتق هستند.

نظریه دوّم: برخی زبان‏شناسان ادّعا کرده‏اند تمامی کلمات مشتق هستند.

نظریه سوّم: برخی دیگر معتقدند هیچ کلمه‏ای مشتق نیست و همه کلمات اصل هستند.

پر واضح است که قول دوّم قابل پذیرش نیست؛ زیرا اگر همه کلمات از یکدیگر اشتقاق یافته باشند، مستلزم دور و تسلسل خواهد بود. قول سوّم نیز قابل قبول نیست؛ زیرا اشتقاق در برخی کلمات وجدانی بوده و قابل انکار نیست.[1]

---

[1]. ناهید مشّاعی، "درآمدی بر اشتقاق در زبان عربی"، مجلّه دانشکده ادبیات و علوم انسانی (دانشگاه تربیت معلّم)، پاییز و زمستان 1379، شماره 30 و 31 ص 147.

دریافت متن پی دی اف پژوهش

لطفاً در قسمت نظرات خرابی لینک را گزارش دهید!

أخبرنا عن رابط لا یعمل رجاءً!

پژوهش صرفی 4: حصر کلمه در سه قسم اسم و فعل و حرف

برخلاف آنچه غالب محصّلین ادبیات می پندارند، اینکه کلمه فقط سه قسم (اسم و فعل و حرف) دارد، نظر مشهور علمای ادبیات است نه همه ایشان؛ برخی نحویّون[1] «اسم فعل» را قسم چهارمی برای کلمه می‏دانند.

مشهور علمای ادبیّات «اسم فعل» را نوعی اسم می‏دانند، نه قسمی چهارم برای کلمه؛ محقّق عبّاس حسن در این باره می‏نویسد:

«أمّا اسم الفعل الّذی اعتبره بعض النّحاة قسماً رابعاً، فالتحقیق أنّه داخل فی الإسم.»[2]

سیوطی در شرح الفیه ابن مالک، حصر کلمه در سه قسم را به واسطه استقراء و ارشاد امیرالمؤمنین, می‏داند:

«(و اسمٌ و فعلٌ ثمّ حرفٌ) هی (الکلم) الّتی یتألّف منها الکلام لا غیرها، کما دلّ علیه الاستقراء و ذکره الإمام علیّ بن أبی طالب رضی الله عنه المبتکر لهذا الفنّ.»[3]

---

[1]. این نظریه به کوفیّون نسبت داده شده است.رک: الاستاذ راجی الأسمر، المعجم المفصّل فی علم الصرف، مراجعه: إمیل بدیع یعقوب، ص 349: «تقسم اللفظة إلی ثلاثة أقسام: اسم و فعل و حرف؛ و قد قسّمها الکوفیّون إلی أربعة أقسام: الفعل و الاسم و الحرف و الخالفة (اسم الفعل).»

[2]. عبّاس حسن، النحو الوافی، ج1 ص 17، پاورقی 3.

[3]. السیوطی، جلال الدین، شرح السیوطی علی ألفیة ابن مالک، ص 22.

دریافت فایل پی دی اف پژوهش

لطفاً در قسمت نظرات خرابی لینک را گزارش دهید!

أخبرنا عن رابط لا یعمل رجاءً!

پژوهش صرفی 1: علم صرف یا تصریف؟ تفاوت یا ترادف دو اصطلاح؟

در کتاب صرف ساده، فصل اوّل از مقدّمه، چنین آمده است: 

علم صرف که به آن علم تصریف نیز میگویند علمی است که از ساختار کلمه و از تغییراتی که در کلمات رخ می دهد، بحث می کند.

(طباطبایی، سیّد محمّد رضا، صرف ساده، ویرایش، 1392، ص 49)

امّا آیا به راستی صرف با تصریف مترادف است؛ علاوه بر نویسنده صرف ساده، برخی مؤلّفین در حوزه صرف نیز این دو اصطلاح را مترادف دانسته اند. [رک: حملاوی، أحمد، شذ العرف فی فنّ الصرف، ص 9 ] استاد جمالی نیز در کتاب صرف جامع کاربردی می نویسد: